Zugarramurdi

Zugarramurdi
	Nafarroa Garaia, Euskal Herria
	Zugarramurdi udalerriaren irudi orokorra.
; Bandera	; Armarria
Kokapena
Herrialdea	Euskal Herria
Lurraldea	Nafarroa Garaia
Merindadea	Iruñea
Eskualdea	Baztanaldea
Administrazioa
Estatua	Espainia
Erkidegoa	Nafarroa
Izen ofiziala	Zugarramurdi
Alkatea	Jesus Mari Agerre Indaburu; (Akelarre)
Posta kodea	31710
INE kodea	31264
Herritarra	zugarramurdiar
Geografia
Koordenatuak	43°16′09″N 1°32′30″W / 43.2693°N 1.5416°W
Azalera	5,649 km²
Garaiera	205 metro
Distantzia	75 km (Iruñetik)
Demografia
Biztanleria	231 (2023: 29)
Dentsitatea	40,88 biztanle/km²
Zahartzea	% 22,96
Ugalkortasuna	‰ 36,36
Ekonomia
Jarduera	% 73,33 (2011)
Desberdintasuna	% 0 (2011)
Langabezia	% 7,16 (2013)
Euskara
Euskaldunak	% 92,10 (2018: %3,26)
Datu gehigarriak
Webgunea	http://www.zugarramurdi.es/

Zugarramurdi^[3] Nafarroa Garaiko ipar-mendebaldeko udalerri bat da. 219 biztanle zituen 2019an.^[4] Urdazubi eta Baztan udalerriekin batera, Baztanaldea eskualdea osatzen du, Baztan Bidasoa eskualdearen barnean. Ainhoa, Sara eta Urdazubi herriekin batera Xareta elkartea edo azpieskualdea ere osatzen du.

Izena[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Zugarramurdi toki izenaren jatorria edo esanahia ezin izan da oraingoz ziurtasun osoz zehaztu, baina euskarazkoa dela baiezta daiteke. Pertsona abizena ere bada.

Historian, agirietan izena beti berdin agertu izan da: Zugarramurdi (1154 eta 1860); Jose Maria Jimeno Jurio, 2004.^[5]

Koldo Mitxelenak proposatu zuenez, «zumar doilor ugariko lekua» esanahi etimologikoa izan liteke: zumar (Gipuzkoako Zumarraga udalerriaren antzera) + andur («doilor») + -di atzizkia (multzoa, taldea edota ugaritasuna adierazten duen atzizkia). Hortaz, zugarrandurdi > zugarramurdi izenaren bilakaera da, agian, baina Mitxelenak berak bere teoria hori froga lezakeen antzinako agiririk ez zuela onartu zuen. Euskara batuan zumar esaten da, baina zugar euskalki edo azpieuskalkietan agertzen den aldaera ere bada. Bestalde, -di atzizkia euskal toki izen nahiz abizenetan maiz zuhaitz edo landare izenekin batera agertzen den atzizkia da, esate baterako: Lizardi, Pagadi, Aresti, Gorostidi, Loidi eta abar. Adibidez, Zumardi izenak zumar asko dauden lekua adierazten du.

Mikel Belaskoren arabera, herritarrek eguneroko hizkeran Zugamurdi, Zamurdi edo Zuenburdi ahoskerak darabiltzate, herriaren izenaren laburdurak, alegia.

Geografia[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Ingurune naturala eta klima[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Zugarramurdin, itsas mailatik 137 metro gorago, Nafarroako Foru Erkidegoko Gobernuak 1990ean jarritako estazio meteorologikoa dago.^[6]

Grafiko hau ezin da une honetan ikusi, software arazo bat dela eta. Lanean ari gara ahalik eta lasterren grafikoak berriro erakutsi ahal izateko.

Aukeratu beheko zatian urte-tarte bat, urte horiek goian xehetasun handiagoz ikusteko.

Ikusi edo aldatu datu gordinak.

Udalerri mugakideak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Auzoak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Bost auzok osatzen dute udalerria: Azkar, Etxartea, Madaria, Olasur eta Zugarramurdi herrigunea bera.

Demografia[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Zugarramurdiko biztanleria

2008ko erroldaren arabera, Espainiaz kanpoko hamalau etorkin bizi ziren herrian, biztanleriaren % 6,09 (Nafarroako batezbestekoaren azpitik).

Politika[aldatu | aldatu iturburu kodea]

2011ko udal hauteskundeak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

2007an bezala, 2011ko udal hauteskundeetan ere Zugarramurdiko alkate Akelarre herri ekimeneko Jesus Maria Agerre Indaburu aukeratu zuten, Akelarrek lortu baitzituen udaleko bost ordezkariak^[7].

2007ko udal hauteskundeak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

2007ko udal hauteskundeen ondoren, Zugarramurdiko alkate Akelarre herri ekimeneko Jesus Maria Agerre Indaburu hautatu, Akelarrek lortu baitzituen udaleko bost ordezkariak. Baliogabeko botoak sei izan ziren (emandako boto guztien % 4,92) eta boto zuriak sei izan ziren (% 5,17). Abstentzioa % 43,26 izan zen.

**Zugarramurdiko Udala (2007)**
Hautetsia	Jasotako botoak
Evaristo Mentaberri Mihura (Akelarre)	83
Mikel Pedro Mitxelena Etxehebeste (Akelarre)	72
Jesus Maria Agerre Indaburu (Akelarre)	71
Gonzalo Garmendia Bedialauneta (Akelarre)	67
Lazaro Dainciart Iribarren (Akelarre)	67

Udaletxea[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Zugarramurdiko udaletxeko idazkaria Urdazubiko idazkari ere bada.

HELBIDEA: Lapitztegia kalea, 1

Alkateen zerrenda[aldatu | aldatu iturburu kodea]

2007-2011	Jesus Mari Agerre Indaburu	Akelarre
2011-2015	Jesus Mari Agerre Indaburu	Akelarre

Kultura[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Euskara[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Sakontzeko, irakurri: «Nafar-lapurtera»

Jaiak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Zugarramurdiko festak abuztuaren 15ean ospatzen dira, Andre Marietan. Bertan egiten da zikiro-jate ospetsua.

Zinema[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Zugarramurdi udalerrian film hauek girotu dituzte:

Akelarre (1984, Pedro Olea), Silvia Munt, José Luis López Vázquez, Mary Carrillo, Walter Vidarte, Patxi Biskert, Iñaki Miramon eta Felix Roteta aktoreek antzeztua. Nahiz eta Araitz haranean jazotako sorginkeria prozesu historiko batean oinarritua izan eta nagusiki haran hartan filmatu zen arren, Zugarramurdiko leizeetan ere filmatu zen.
Las brujas de Zugarramurdi (2013, Álex de la Iglesia), Hugo Silva, Mario Casas, Jaime Ordóñez, Carolina Bang, Terele Pávez eta Carmen Maura aktoreek antzeztua. Zugarramurdiz gain, Madril hiriko Puerta del Sol eta Boadilla del Monte udalerrian filmatu zen.

Ondasun nabarmenak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Fitxategi:Zugarramurdiko Akelarrea. Nafarroa, Euskal Herria.jpg

Zugarramurdiko leizeak.

Arrosarioko Andre Mariaren baseliza: XVI. mendean eraikia.
Barrenetxea etxea: Etxeberria etxearen aitzinez aitzin dago.
Beretxea etxea: 1793ko sutean zutik iraun zuen etxe bakarra da.
Dolarea etxea: Gipuzkoako armak dituen armarria izateagatik nabarmentzen da.
Dutaria jauregia: XVIII. mende hasieran eraikia.
Etxeberria etxea: Barrenetxea etxearen aitzinez aitzin dago.
Etxenikea etxea: 1785ean eraikia.
Induburua etxea / Sorginen Museoa: 1793ko sutearen ondoren kiskaldua eta 1830ean zaharberritua. Bertan Zugarramurdiko Sorginen Museoa ikusgai dago.
Iriarte etxea: Gaur egun landetxea da.
Jasokundeko eliza (1781 eta 1784. urteen artean eraikia): Herrigunean dago, Basaburua kalean.
Kontrabandisten bidea: Xareta eskualdean zehar doan seinaleztatutako bidexka eta bidezidor sarea da, antzina mugalariek erabilia.
Oieregia etxea: 1718an eraikia.
Parrokia-etxea: 1725ean eraiki zuten eta herrigunean dago.
Telletxea etxea: Bere gorapea eta alde banatan dituen kontrahormak bereziak dira.
Zugarramurdiko leizeak edo Sorginen Leizeak: Olabidea errekak (Infernuko erreka izenaz ezaguna) sortutako leizeak dira, handiena 100 m luze, 20 m zabal eta 30 m garai da. Leizeen albo batean akelarrea dago, tradizioaren (eta Inkisizioaren) arabera, sorginen gaueko bilkurak egiten ziren larrea. Horregatik, sorginen bilkurak "akelarre" izena hartzen dute. Gaur egun, udako solstizioaren inguruan, San Joan gauean, jai erraldoia egiten da argia eta sua gurtzeko. Abuztuan zikiro jatea egiten da bertan.