Liste des peuples gaulois et aquitains

Un article de Wikipédia, l'encyclopédie libre.

Liste des peuples gaulois et aquitains localisés dans la France actuelle. Cette liste des peuples gaulois (Celtes) et aquitains (Proto-basques) date de la conquête romaine.

Carte des peuples de Gaule en 59 av. J.-C.
Carte des provinces romaines et ses peuples

A[modifier | modifier le code]

Nom Nom (Latin) Localisation Villes Villes (Latin)
Abrincatuens Abrincatui Normandie (Manche) Avranches Legedia Abrincatis
Adanates/Édénates Adanati/Edenati Alpes Ubaye ? Modane ?
Aduatuques/Atuatuques[1] Atuatuques Wallonie (Moyenne Meuse)
Adunicates Adunicates Alpes Authon ? Andon ?
Albienses/Tricoriens méridionaux [Celto-ligures] Albienses Plateau d'Albion
Albiques Albici Vaucluse Apt Apta Julia
Allobroges[2] Allobroges Savoie et Dauphiné Vienne, Grenoble Vienna, Cularone
Ambarres Ambarri Ain Izernore Izarnodurum
Ambibares Ambibarii Armorique
Ambiens[1] Ambiani Picardie (Somme) Amiens Samarobriva Ambianorum
Ambilatres[3] Ambilatri Vendée ?
Ambivarètes Ambivareti Allier ?
Anagnutes[3] Anagnutes Maine-et-Loire ?
Anatiliens Anatilii Plaine de la Crau
Andécaves Andecavii Anjou Angers[4] Juliomagus Andecavorum
Antobroges Antobrogae Tarn
Arvernes Arverni Auvergne Clermont-Ferrand Augustonemetum
Atacini[2] Atacini Aude Aussières Atacinus vicus
Atheux/Étusiates Atesui Rhône
Atourais/Aturenses/Tarusates[5] Aturenses/Tarusates Tursan, Landes Aire-sur-l'Adour Atura
Atrébates[1] Atrebates Artois Arras[4] Nemetacum/Nemetocenna
Aulerques Brannovices Aulerci Brannovici Bourgogne (Yonne)
Aulerques Cénomans[6] Aulerci Cenomani Maine (Sarthe) Le Mans[4] Vindunum/Cenomanum
Aulerques Diablintes[6] Aulerci Diablinti Maine (Mayenne) Jublains[4] Noviodunum
Aulerques Éburovices[6] Aulerci Eburovici Normandie (Eure) Évreux Mediolanum
Ausques[5],[7],[8],[9] Auscii Haut-Armagnac (Gers) Auch Eliumberrum
Avatiques [Celto-ligures] Avatici Provence (Bouches-du-Rhône) Martigues Maritima Avaticorum

B[modifier | modifier le code]

Nom Latin Localisation Ville Nom ancien
Baïocasses/Bajocasses/Bodiocasses[6] Baiocassi/Bodiocassi Normandie (Calvados) Bayeux Augustodurum
Basabocates [Vocates ?] Basabocates Gironde ? Bazas ?
Bélendes[5],[8] Belindi Belin-Béliet
Bellovaques[1] Bellovaci Picardie (Oise) Beauvais Caesaromagus Bellovacum
Bénéharnais[5],[10],[9] Beneharnenses, Benearni
= Ptiani, Pathiciani
Béarn Lescar Beneharnum, médiéval Lascurris
Bercorates[5],[9] Bercorates Barétous Aramits
Bérétins [Celto-ligures] Beretini Vallée de la Tinée ?
Bigerrions/Bigerres[5],[7],[8],[9] Bigerri ou Bigerriones Bigorre Saint-Lézer, Tarbes Bigorra, Tarba
Bipedimuens, Bipedimui[5],[8] Bipedimus, Bipedimui parfois écrit Pinpedunni'[11]
Bituriges Cubes Bituriges Cubi Berry Bourges[4] Avaricum
Bituriges Vivisques Bituriges Vivisci Bordelais Bordeaux Burdigala
Blanoviens Blanovii Bourgogne ? Blanot ?
Bodiontiques [Celto-ligures] Bodiontici Alpes Digne Dinia
Boïates[5],[10],[9] Boii proche du bassin d'Arcachon, Pays de Buch, près du Teich Biganos-Lamothe Boïos
Boïens (Cisalpine, Celtique, Aquitaine) Boii Émilie. Bourbonnais. Pays de Buch. Bologne. Saint-Satur. Biganos. Bononia. Gorgobina. Boïos.
Brigiani [Celto-ligures] Brigiani Briançonnais Briançon Brigantio/Brigantium
Brittons[12] Britanni (Grande-)Bretagne Londres, York, etc. Londinium, Eboracum, etc.

C[modifier | modifier le code]

Nom Latin Localisation Ville Nom ancien
Cadurques Cadurci Quercy Cahors, Puy-d'Issolud Divona Cadurcorum, Uxellodunum
Caeroesi Caeroesi Ardennes
Calètes Caletii Pays de Caux Lillebonne, Harfleur Juliobona, Caracotinum
Camactulliques Camactulici/Camactullici Var
Cambolectri Agésinates Cambolectri Agessinates Angoumois
Cambolectri Atlantiques Cambolectri Atlantici Bas-Poitou
Campones[5],[8] Camponi établis vers ? Campan
Carnes (Cisalpine) Carni Frioul, Styrie, Carinthie
Carnutes Carnutes Beauce Chartres[4], Orléans Autricum, Cenabum
Catalaunes Catalauni/Catuvellauni Champagne (Marne) Châlons-en-Champagne (Duro)Catalaunum
Caturiges Caturigi Haute Durance Embrun Eburodunum
Cavares [Celto-ligures][2] Cavares Provence (Vaucluse) Orange, Avignon, Cavaillon Arausio, Avenio, Cabellio
Cénomans [Aulerques] (Cisalpine) Cenomani Lombardie Brescia Brixia
Ceutrons Ceutrones Wallonie (Ardenne belge)
Ceutrons/Centrons Ceutrones/Centrones Savoie (Tarentaise et Beaufortain) Aime Axima
Cocosates[5],[7] Pays de Born de Linxe, à Sanguinet, Marensin, près de Morcenx Castets Cocosa/Coequosa
Coenicenses Coenicenses Bouches-du-Rhône
Commones/Ségobriges [Celto-ligures] Commoni Bouches-du-Rhône
Condruses Condrusi Wallonie (Ardenne belge)
Consorans[5],[9] Consoranni Couserans Saint-Lizier Lugdunum Consoranorum
Convènes[5],[10],[9] Convenae Comminges Saint-Bertrand-de-Comminges, Bagnères-de-Luchon, Capvern Lugdunum Convenarum, Onesorium Thermae, Aquae Convenarum
Coriosolites[6] Coriosolitae Côtes-d'Armor Corseul Fanum Martis puis Coriosolitum

D[modifier | modifier le code]

Nom Latin Localisation Ville Nom ancien
Déciates [Celto-ligures] Deciates Alpes-maritimes Vallauris
Dexcivates Dexcivates Vaucluse Cadenet
Diablintes [Aulerques] Diablinti Maine (Mayenne) Jublains Noviodunum diablinti
Durocasses Durocassi Eure-et-Loir Dreux Durocassis

E[modifier | modifier le code]

Nom Latin Localisation Ville Nom ancien
Éburons/Tongres Eburones Wallonie (Limbourg et Liégeois) Tongres Atuatuca Tungrorum
Éburovices [Aulerques] Eburovices Normandie (Eure) Évreux Mediolanum Eburovices
Ectiniens [Celto-ligures] Ectini Vallée de la Tinée ?
Éduens[12]/Héduens/Ardyens Aedui /Haedui Bourgogne Autun, Mont Beuvray[4]
Chalon-sur-Saône, Mâcon
Augustodunum, Bibracte, Cavillonum, Matiscone
Eleutètes Eleuteti Cantal Lieutadès ?
Élisyques Elesyces Aude Narbonne Narbo Martius
Élusates[5],[7],[8],[9] Armagnac, Gers Eauze Elusa
Ésubiens [Celto-ligures] Esubii Alpes Ubaye ?
Ésuviens[6] Esuvii Orne Exmes

G[modifier | modifier le code]

Nom Latin Localisation Ville Nom ancien
Gabales Gabali Gévaudan Javols Anderitum/ad Gabalos
Garoumnes[5],[7] Garumni de localisation inconnue[13] Salardú Salardunum
Geidumnes Geidumni Sambre-et-Meuse Jodoigne Geldonacum
Graiocèles Garocelli Piémont (Val de Suse), Savoie (Maurienne) Aussois Ocelum[4]

H[modifier | modifier le code]

Nom Latin Localisation Ville Nom ancien
Helvètes[12] Helvetii Wurtemberg puis Plateau suisse Aventicum
Helviens[2] Helvii Vivarais Alba-la-Romaine Alba Helviorum

I[modifier | modifier le code]

Nom Latin Localisation Ville Nom ancien
Iconiens/Ucènes Iconii/Ucenni Oisans
Ilourais[5] Ilurensis, Ilurenses = Bercorates ? Ilouron Oloron-Sainte-Marie Iluro
Insubres (Cisalpine) Insubri Lombardie (Insubrie) Milan Mediolanum

L[modifier | modifier le code]

Nom Latin Localisation Ville Nom ancien
Lactorates[5],[14],[9] Lomagne (Gers) Lectoure Lactora/Lactoratum
Lémovices Lemovices Limousin (Haute-Vienne) Limoges Augustoritum
Lépontiens (Cisalpine) Lepontii Piémont, Lombardie, Suisse (Tessin)
Leuques Leuci Lorraine (Meuse) Naix-aux-Forges, Toul, Dieulouard Nasium, Tullum Leucorum, Scarpone
Lexoviens[6] Lexovii Normandie (Calvados, Orne, Eure) Lisieux Noviomagus Lexoviorum
Ligaunes Ligauni Provence (Vallée de la Siagne)
Lingons (Cisalpine, Celtique) Lingones Émilie. Bourgogne et Franche-Comté. Ravenne. Dijon et Langres. Ravenna. Divio et Andemantunnum.

M[modifier | modifier le code]

Nom Latin Localisation Ville Nom ancien
Mandubiens Mandubii Bourgogne (Côte-d'Or) Alise-Sainte-Reine Alesia
Médiomatrices Mediomatrici Lorraine (Moselle) Metz Divodurum Mediomatricorum
Médules Meduli Médoc Metullium ?
Médulles Medulli Maurienne
Meldes Meldii Brie Meaux Iantinum puis Meldis
Méminiens/Mémines Meminii Vaucluse Carpentras[4]
Ménapiens Menapii Flandre orientale Cassel Castellum Menapiorum
Monèses[5],[8] Onesii ou Monesi Luchon
Montani Montani Alpes Castellane
Morins[1] Morinii Flandre occidentale Boulogne-sur-Mer, Thérouanne Bononia, Taruanna

N[modifier | modifier le code]

Nom Latin Localisation Ville Nom ancien
Namnètes[6] Namnetii Anjou (Loire-atlantique) Nantes Condevincnum/Portus Namnetum
Nantuates Nantuates Valais Massongex Tarnaiae
Néarches Nearchi Plaine de la Crau Saint-Étienne-du-Grès Ernaginum
Némalones Nemaloni Massif des Monges
Németures [Celto-ligures] Nemeturi Haute Vallée du Var
Némètes (Gaule celtique, Germanie) Nemetii Rhénanie Spire/Speyer Noviomagus Nemetum
Nerusiens [Celto-ligures] Nerusi Alpes-maritimes Vence Vintium
Nerviens[1] Nervii Hainaut, Brabant, Anversois (Sambre) Bavay Bagacum Nerviorum
Nitiobriges/Nitiobroges Nitiobriges/Nitiobroges Agenais Agen[4] Aginnum

O[modifier | modifier le code]

Nom Latin Localisation Ville Nom ancien
Onobrisates[5],[8] Onobrisates Nébouzan
Oratelliens [Celto-ligures] Oratelli Alpes-maritimes Utelle ?
Oscidates campestri ou Osquidates campestri[5],[8] Houeillès, Losse Oscineo
Oscidates montani ou Osquidates montani[5],[8] Vallée d'Ossau Laruns
Osismes/Osismiens[6] Osismii Basse-Bretagne (Finistère, Côtes-d'Armor) Carhaix Vorgium Ososmiorum
Oxybiens/Oxubiens [Celto-ligures] Oxybii/Oxubii Massif de l'Esterel[15]

P[modifier | modifier le code]

Nom Latin Localisation Ville Nom ancien
Parisiens (Celtique, Bretagne) Parisii Seine. Yorkshire de l'est Lutèce (Paris). Brough. Lutetia Parisiorum. Petuaria.
Ptianes Ptianii Béarn Orthez
Pétrocoriens Petrocorii Périgord Périgueux[4] Vesunna
Pictons/Pictaves Pictones/Pictavii Poitou Poitiers Limonum

R[modifier | modifier le code]

Nom Latin Localisation Ville Nom ancien
Rauraques Rauraci Ruhr, Suisse, Alsace Bâle, Artzenheim Augusta Raurica, Argenluaria
Riédons[6] Riedones Haute-Bretagne (Ille-et-Vilaine) Rennes Condate Riedonum
Reii Reii Alpes Riez-la-Romaine Alebaece Reiorum Apollinarium
Rèmes Remi Champagne (Marne) Reims Durocortorum
Roccons[5],[16].
Rutènes Ruteni Tarn et Aveyron Rodez Segodunum

S[modifier | modifier le code]

Nom Latin Localisation Ville Nom ancien
Sagiens Sagii Orne Sées
Salasses [Celto-ligures] Salassi Vallée d'Aoste Aoste Cordelia/Augusta Praetoria Salassorum
Salyens[2]/Salliens/Salluviens [fédération de Celto-ligures] Salyes/Salluvii Provence (Bouches-du Rhône, Var, Vaucluse) Aix-en-Provence Entremont/Aquae Sextiae
Santons Santones Saintonge Saintes Mediolanum Santonum
Sardones/Sordes[2] Sardones Pyrénées-orientales Château-Roussillon, Elne Ruscino, Illiberis
Sassuminiens[5] Sassumini[17] Aquitaine Saint-Hilaire-de-Lassun ?
Savincates Savincati/Savincates Alpes Savines-le-Lac ?
Sebagini Sebagini Alpes Upaix ?
Sédunes Seduni Valais Sion Sedunum
Ségobriges/Commones Segobrigi Bouches-du-Rhône
Segovellaunes[2] Segovellauni Drôme Valence Valentia
Ségusiaves Segusiavi Rhône et Loire Lyon, Feurs Lugdunum, Forum Segusiavorum
Sénnates[5],[8] Sennates
Sassuminiens[5],[8] Lassunni ou Lassumini[18] Saint-Hilaire-de-Lassun (incertain)
Sénons (Cisalpine, Celtique) Senones Marches. Sénonais. Senigallia. Sens. Sena Gallica. Agendicum
Séquanes Sequani Franche-Comté Besançon Vesontio
Sibusates, Suburates, ou Sybillates[5],[7],[8] Sibusates Landes (Soule) Saubusse, Mauléon-Licharre
Silvanectes Silvanecti Valois Senlis Augustomagus
Sogiontiques Sogionti Alpes Sisteron, Manosque Segustero
Sotiates[5],[8],[19] Sottiates/Sontiates[20] Sottiates Sos Sotium
Succasses[5],[8] Succasses
Suessions[1] Suessiones Soissonnais Soissons Augusta Suessionum
Suètres [Celto-ligures] Suetrii Massif des Maures Castellane Salinae

T[modifier | modifier le code]

Nom Latin Localisation Ville Nom ancien
Tarbelles[5],[7],[9] Tarbelli de la côte basque à la Chalosse Dax Aquae Tarbellicae
Tarusates[5],[7],[21],[9] Latusates du pays de Marsan et de la Chalosse, Tartas, Tursan Aire-sur-l'Adour Atura
Taurins (Cisalpine) Taurini Piémont Turin Taurinia
Tébaves Tebavi Alpes
Tenctères ? (Gaule celtique, Germanie) Tencteres Rhénanie
Tolosates Tolosani Occitanie (Haute-Garonne) Toulouse Tolosa
Tongres [Éburons] Wallonie (Limbourg et Liégeois) Tongres Atuatuca Tungrorum
Tornates[5],[8] Toruates
Trévires Treveri Rhénanie et Luxembourg Trèves Augusta Treverorum
Triboques Triboci Alsace Brumath Brocomagus
Tricasses Tricasses Champagne (Aube) Troyes Augustobona Tricassium
Tricastins[2] [Celto-ligures] Tricastini Drôme Saint-Paul-Trois-Châteaux Noviomagus/Augusta Tricastinorum
Tricores/Tricoriens [Celto-ligures] Tricorii Alpes
Triullates [Celto-ligures] Triullati Alpes
Turons Turones Touraine Tours Caesarodunum

U[modifier | modifier le code]

Nom Latin Localisation Ville Nom ancien
Ubiens ? Ubii Rhénanie Cologne Colonia Claudia Ara Agrippinensium
Unelles[6] Unelli Cotentin Coutances[4] Cosedia puis Constantia
Usipètes ? (Gaule belgique, Germanie) Usipetes Rhénanie

V[modifier | modifier le code]

Nom Latin Localisation Ville Nom ancien
Vangions ? Vangiones Rhénanie Mayence, Worms Mogontiacum puis Magontia, Augusta Vangionum
Vasates[5],[21],[9] Vasates Bazadais Bazas Cossium
Vasséens[5],[8] Vassei
Veamines [Celto-ligures] Veamini Haute Vallée du Var
Vediantes [Celto-ligures] Vediantii Alpes-maritimes Cimiez Cemenelum
Velaunes [Celto-ligures] Velauni Alpes-maritimes
Véliocasses[6] Veliocassi Vexin Rouen[4] Rotomagus
Vellates[5],[8] Vellates supposés en vallée de la Bidassoa (col de Belate)
Vellaves Vellavi Velay St-Paulien, Le Puy-en-Velay Ruessium, Anicium
Venames[5],[8] Venami
Vénètes[6] (Gaule cisalpine, celtique) Veneti Morbihan. Vénétie. Vannes. Venise. Darioritum. Venetia.
Vergons/Vergunnes [Celto-ligures] Vergunni Alpes Vergons
Vertamocores (Gaule cisalpine, celtique) Vertamocorii Massif du Vercors. Piémont. ?, Novare ?, Novaria
Verrucins Verucini Var Verignon ?
Vésubiens [Celto-ligures] Vesubiani Alpes-maritimes Vésubie ?
Viducasses Viducassi Calvados Vieux-la-Romaine Aregenua
Viromanduens Viromandui Vermandois Vermand, St-Quentin ?, Augusta Viromanduorum
Vocates[5],[7] = Boïates fort probablement des Vasates[22] Vocates ? Boiates ? Sud-est de la Gironde
Voconces[2] [Celto-ligures] Vocontii Dauphiné et Provence (Vaucluse) Vaison-la-Romaine[4], Luc-en-Diois Vasio Vocontiorum, Lucus Augusti
Volques Arécomiques[2] Volcæ Arecomici Languedoc Nîmes Nemausus
Volques Tectosages[2] Volcæ Tectosages Languedoc Toulouse Tolosa
Vordenses [Albiques] Vordenses Vaucluse Gordes
Vulgientes [Albiques] Vulgientes Vaucluse Apt Apta Iulia

Notes et références[modifier | modifier le code]

  1. a b c d e f et g : Peuple belge
  2. a b c d e f g h i j et k : Peuple de Gaule narbonnaise
  3. a et b Pline l'Ancien, Hist. Nat. IV, xviii
  4. a b c d e f g h i j k l m et n : Chef-lieu
  5. a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u v w x y z aa ab ac ad ae af ag ah et ai : Peuple aquitain
  6. a b c d e f g h i j k l et m : Peuple armoricain
  7. a b c d e f g h et i Jules César (trad. Désiré Nisard), Commentaires sur la Guerre des Gaules : Commentarii de Bello Gallico, vol. 3, Paris, Didot, (lire sur Wikisource) :

    « Au bruit de cette victoire la plus grande partie de l'Aquitanie se rendit à Crassus, et envoya d'elle-même des otages. De ce nombre furent les Tarbelles, les Bigerrions, les Ptianii, les Vocates, les Tarusates, les Elusates, les Gates, les Ausques, les Garunni, les Sibuzates, et les Cocosates. »

  8. a b c d e f g h i j k l m n o p q r et s Pline l'Ancien, Histoire naturelle (Naturalis Historia) : livre 4, [108]. Aquitani, unde nomen provinciae, Sediboviates. mox in oppidum contributi Convenae, Bigerri, Tarbelli Quattrosignani, Cocosates Sexsignani, Venami, Onobrisates, Belendi, saltus Pyrenaeus infraque Monesi, Oscidates Montani, Sybillates, Camponi, Bercorcates, Pinpedunni, Lassunni, Vellates, Toruates, Consoranni, Ausci, Elusates, Sottiates, Oscidates Campestres, Succasses, Latusates, Basaboiates, Vassei, Sennates, Cambolectri Agessinates (lire sur Wikisource)
  9. a b c d e f g h i j k et l Manex Goyhenetche, Histoire générale du Pays basque : Préhistoire-Époque Romaine-Moyen-Âge, t. 1, Donostia / Bayonne, Elkarlanean, , 492 p. (ISBN 2913156207 et 8483314010, OCLC 41254536), p. 53-59
  10. a b et c Jean-Joseph Expilly, Dictionnaire géographique, historique et politique des Gaules et de la France, 1762-1770, Éd. de Paris, Desaint et Saillant, 1762-1770, 6 volumes in-folio ; ouvrage inachevé (il va jusqu'à la lettre S). (ISBN 3-262-00045-0). T.6
  11. qui signifie « cinq places fortes » en gaulois.
  12. a b et c : Confédération de peuples
  13. Certains les imaginent en Catalogne (Val d'Aran), dans la haute vallée de la Garonne (Selon Raymond Lizop, d'autres les imaginent sur rive gauche de la Gironde plus généralement peuplé des Vasates
  14. Jean-Louis Davant (préf. Lorea Uribe Etxebarria), Histoire du peuple basque, Bayonne; Donostia, Elkar argitaletxea, coll. « Collection Histoire », , 11e éd. (1re éd. 1970), 352 p. (ISBN 9788497835480 et 8497835484, OCLC 49422842)
  15. Danièle Roman, « M. Fulvius Flaccus et la frontière transalpine », In Yves Roman (directeur de publication) La Frontière, Séminaire de recherche, Lyon : Maison de l'Orient et de la Méditerranée Jean Pouilloux, 1993. p. 60
  16. Isidore de Séville y ajoute cette peuplade dont le nom était inconnu avant lui
  17. Pline l'Ancien, L'Histoire naturelle, lib. IV
  18. Paul Raymond, Dictionnaire topographique du département des Basses-Pyrénées, 1863.
  19. Alexandre Ducourneau, La Guienne historique et monumentale,Coudert, 1842, p.25
  20. Sontiates chez Jules César et Sottiates chez Pline l'Ancien.
  21. a et b Charles-Louis-Napoléon Bonaparte, Histoire de Jules César, t. 2, Paris, Plon, (lire sur Wikisource) :

    « Les armes et les otages reçus, Crassus partit pour le pays des Vasates et des Tarusates. Mais les barbares, loin de se décourager de la chute si prompte d’un oppidum fortifié par la nature et par l’art, se liguent entre eux, lèvent des troupes et demandent aux peuples de l’Espagne citérieure limitrophe de l’Aquitaine, des secours et des chefs. »

  22. Dictionnaire archéologique de la Gaule: époque celtique, Volume 1, Imprimerie nationale, 1875.

Voir aussi[modifier | modifier le code]

Sources[modifier | modifier le code]

  • Les Celtes - Histoire et dictionnaire de Venceslas Kruta aux éditions Robert Laffont
  • I.C.Zeuss, GRAMMATICA CELTICA e monumentis vetustis tam Hibernicae linguae quam Britannicarum dialectorum Cambriacae Cornicae Aremoricae comparatis Gallicae priscae reliquis construxit I.C. Zeuss, Phil.DrHist.Prof., editio altera curavit. H.Ebel, .Ph.Dr., Acad.Reg.Hib.Soc.Hon., Acad.Reg.Boruss.Adi.Comm.Epist. Berolini, Apud Weidmannos MDCCCLXXI.

Articles connexes[modifier | modifier le code]